Trong ngành may mặc, vải thun là chất liệu gần như không thể thiếu bởi khả năng co giãn, thoải mái và tính ứng dụng cao. Tuy nhiên, không phải loại vải thun nào cũng giống nhau. Tùy vào thành phần sợi, kiểu dệt và mục đích sử dụng, vải thun được chia thành nhiều nhóm khác nhau. Hiểu rõ đặc điểm từng loại giúp xưởng may và thương hiệu lựa chọn chất liệu phù hợp, vừa tối ưu chi phí, vừa nâng cao trải nghiệm cho người mặc.
Vải thun là gì? Nguồn gốc và đặc điểm nổi bật
Định nghĩa
Vải thun – tiếng Anh gọi là stretch fabric hay Spandex fabric – là loại vải được dệt từ phương pháp dệt kim, có khả năng co giãn cao và đàn hồi mạnh mẽ. Những sợi thun này có thể là cao su tự nhiên, hoặc sợi tổng hợp như spandex, lycra, elastane.
Hiện nay, vải thun thường được pha từ sợi spandex kết hợp với cotton, nylon hoặc polyester để tăng độ mềm mại, thoáng khí và co giãn phù hợp với may mặc.
Khả năng co giãn và đàn hồi
Một trong những đặc trưng nổi bật nhất của vải thun là khả năng giãn lên đến 50% – 100% kích thước gốc mà không bị biến dạng, đồng thời có thể phục hồi hình dạng sau khi kéo giãn. Nhờ vậy, vải thun giữ form tốt, không dễ nhăn, lý tưởng cho trang phục ôm sát như áo thun, quần legging hay đồng phục.
Nguồn gốc
Vải thun ra đời trong thời Chiến tranh thế giới thứ II, khi các nhà khoa học tìm kiếm vật liệu mềm, co giãn và chi phí thấp hơn các loại vải đàn hồi trước đó. Năm 1952, loại vải thun đầu tiên được cấp bằng sáng chế tại Đức. Đến 1962, công ty hóa chất Mỹ Dupont bắt đầu sản xuất thương mại và phổ biến toàn cầu dạng sợi spandex.
Đặc điểm nổi bật khác
- Nhẹ, thoáng khí: Vải thun thường rất nhẹ, tạo cảm giác thoáng mát khi mặc
- Dễ chăm sóc: Không nhăn nhiều, có thể giặt máy, khô nhanh, giảm thời gian chăm sóc
- Mềm mại, thoải mái: Đặc biệt với các loại cotton hoặc bamboo – tạo cảm giác nhẹ nhàng thư giãn
Nhược điểm cần lưu ý
- Một số loại vải thun giảm khả năng thoáng khí do thành phần polyester cao, dễ gây cảm giác bí bách khi mặc lâu trong thời tiết nóng
- Có thể phai màu hoặc mất độ co giãn khi giặt bằng nước nóng hoặc chất tẩy mạnh
- Trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, vải dễ mất form, dão hoặc nhanh hỏng hơn vải không co giãn
Các loại vải thun phổ biến
Vải thun cotton
Cotton được xem là chất liệu “kinh điển” trong các loại vải thun. Ưu điểm nổi bật nhất của cotton chính là sự mềm mại, thấm hút mồ hôi tốt và an toàn cho da. Đối với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm như Việt Nam, cotton đặc biệt được ưa chuộng vì mang lại cảm giác thoáng mát, dễ chịu.
Vải thun cotton có hai dạng phổ biến là cotton 2 chiều và cotton 4 chiều.
- Cotton 2 chiều chỉ co giãn theo một hướng, thường là ngang. Loại này có ưu điểm giữ form tốt, ít bị chảy xệ, thích hợp với áo thun cơ bản hoặc đồng phục cần sự gọn gàng. Tuy nhiên, vì độ đàn hồi hạn chế nên cảm giác thoải mái khi vận động không bằng cotton 4 chiều.
- Cotton 4 chiều lại có khả năng co giãn theo cả chiều ngang và dọc. Người mặc có thể dễ dàng cử động, kéo giãn mà không lo vải bị biến dạng. Đây là lựa chọn lý tưởng cho áo body fit, trang phục thể thao hoặc thời trang thiết kế cao cấp. Điểm trừ là giá thành cao hơn, đồng thời vải cũng dễ bị dão nếu chất lượng sợi không đảm bảo.
Vải TC / CVC
Bên cạnh cotton, thị trường còn phổ biến hai dòng vải pha là TC (Tixi) và CVC. Đây là kết quả của việc kết hợp cotton với polyester theo tỷ lệ khác nhau nhằm cân bằng giữa độ bền và sự thoải mái.
Vải TC thường có tỷ lệ polyester cao hơn, ví dụ 65% PE và 35% cotton. Điều này giúp vải bền hơn, giữ màu lâu hơn, ít nhăn và giá thành rẻ hơn so với cotton nguyên chất. Tuy nhiên, vì thành phần cotton ít nên khả năng thấm hút mồ hôi không cao, dễ gây cảm giác nóng bức khi mặc lâu.
Ngược lại, vải CVC có tỷ lệ cotton cao hơn polyester. Nhờ đó, vải mềm mại, thấm hút tốt, đồng thời vẫn giữ được độ bền và khả năng chống nhăn từ sợi tổng hợp. CVC thường được sử dụng cho đồng phục văn phòng, áo polo hoặc trang phục cần cân bằng giữa chi phí và chất lượng. Có thể nói, TC và CVC chính là giải pháp trung gian, vừa giúp tiết kiệm, vừa giữ được sự thoải mái nhất định cho người mặc.
Vải thun Cá sấu
Nhắc đến áo polo, không thể không nhắc đến vải thun Cá sấu. Đây là loại vải dệt theo cấu trúc mắt lưới lớn hơn so với cotton trơn, tạo bề mặt sần nhẹ giống như da cá sấu. Đặc điểm này khiến vải có độ thoáng khí cao, bền và đứng form tốt.
Vải thun Cá sấu thường được chia thành nhiều nhóm như cotton cá sấu, TC cá sấu hoặc CVC cá sấu. Tùy vào tỷ lệ cotton và polyester, chất liệu này có thể mềm mại hoặc bền màu hơn. Điểm mạnh lớn nhất của thun cá sấu là sự lịch sự, sang trọng, phù hợp cho áo polo đồng phục, áo thời trang công sở và cả các dòng sản phẩm cao cấp.
Vải polyester
Polyester (PE) là loại vải tổng hợp có giá thành rẻ nhất trong nhóm vải thun. Ưu điểm rõ ràng nhất của polyester là độ bền: không nhăn, không co rút, nhanh khô và ít bị phai màu sau nhiều lần giặt. Với những đơn hàng cần số lượng lớn, đặc biệt là đồng phục giá rẻ, polyester gần như là lựa chọn số một.
Tuy nhiên, polyester có nhược điểm là khả năng thấm hút kém, dễ gây bí bách trong thời tiết nóng. Để khắc phục, nhiều xưởng sản xuất hiện nay đã pha thêm sợi spandex hoặc sử dụng công nghệ dệt thoáng khí, giúp vải mềm hơn, thoáng hơn so với polyester truyền thống.
Vải thun lạnh
Trong vài năm gần đây, vải thun lạnh trở thành xu hướng phổ biến, nhất là trong dòng sản phẩm thể thao. Loại vải này có bề mặt bóng, mịn và mát tay khi chạm vào. Cảm giác “lạnh” xuất phát từ khả năng tản nhiệt và thoáng khí của sợi.
Vải thun lạnh có thể là 2 chiều hoặc 4 chiều, thường pha nhiều polyester và spandex. Nhờ vậy, vải co giãn tốt, ôm dáng và giữ form khi vận động mạnh. Đây là lựa chọn tuyệt vời cho áo thể thao, đồ tập gym, yoga hoặc trang phục mùa hè. Ngoài ra, thun lạnh còn ít nhăn, dễ giặt và khô nhanh, rất tiện lợi trong sử dụng hằng ngày.
Vải thun mè thể thao
Một biến thể khác của vải thun dùng trong thể thao là vải thun mè. Đặc điểm nhận biết của loại này là bề mặt có các mắt lưới nhỏ như hạt mè. Các lỗ nhỏ này giúp vải thoáng khí tối đa, nhanh chóng thoát mồ hôi và giảm cảm giác nóng bức khi vận động.
Vải thun mè thường được làm từ polyester hoặc CVC, có khả năng bền màu, dễ bảo quản. Ưu điểm lớn nhất là phù hợp cho những bộ đồng phục thể thao, áo bóng đá, áo tập gym cần độ thoáng và độ bền cao. Không chỉ ứng dụng trong thể thao, nhiều thương hiệu thời trang cũng tận dụng vải thun mè để tạo ra những thiết kế casual năng động cho giới trẻ.
Cách nhận biết và phân loại các loại vải thun
Xác định đúng loại vải thun là bước đầu tiên để chọn chất liệu phù hợp với mục đích may mặc. Dưới đây là các phương pháp cơ bản, khoa học và dễ áp dụng tại nhà hoặc tại xưởng, giúp bạn tự tin phân biệt vải một cách chính xác.
Theo độ co giãn
- Vải thun 2 chiều: chỉ co giãn theo chiều ngang hoặc dọc.
- Vải thun 4 chiều: co giãn theo cả chiều ngang và dọc, linh hoạt cao hơn.
Theo tỷ lệ sợi (cotton vs PE/polyester)
- 100% cotton: hút ẩm rất tốt, mềm mại, thoáng mát.
- CVC (65% cotton / 35% PE): pha trộn giữa thoáng mát và độ bền.
- TC (35% cotton / 65% PE hay tixi): bền, ít nhăn, nhưng hơi nóng hơn.
- 100% PE: bề mặt bóng, không nhăn, bền, nhưng kém thấm và dễ gây bí.
Theo kiểu dệt
- Thun trơn (single knit): mịn, phổ biến.
- Thun cá sấu (Lacoste): mắt vải lưới lớn, độ thoáng hơi nhám.
- Thun cá mập: mắt vải to hơn cá sấu, sờ thô ráp hơn, giá thường rẻ hơn
- Thun Interlock: Hai mặt vải đều mịn và giống nhau
Cách phân biệt vải thun bằng phương pháp thực tế
1. Nhận biết bằng mắt thường
- Cotton: bề mặt thường nhám nhẹ, màu sắc trầm, hơi mờ.
- PE/Polyester: có độ bóng, màu rực hơn, sợi đều, không thấy xù lông.
2. Cảm nhận bằng tay
- Cotton: mát tay, mềm, dễ nhăn (nhẹ nhàng xoa nhẹ mặt vải sẽ xuất hiện nếp nhăn).
- PE/Polyester: ít nhăn, có thể hồi phục nếp nhăn nhanh chóng
3. Phương pháp đốt (nhiệt học)
- 100% cotton: cháy nhanh, mùi như giấy cháy, tro màu xám, dễ tan ra.
- PE/Polyester cao: cháy chậm, mùi khét nhựa, tro vón cục, khó tan.
- Tỷ lệ pha: càng nhiều cotton → càng cháy mạnh, tro mịn; ngược lại càng nhiều PE → cháy kém, tro vón cục.
4. Phương pháp làm ướt
- Cotton: thấm nước nhanh, vết ướt lan rộng ngay.
- PE: thấm rất chậm, diện tích ướt hạn chế.
- Tỷ lệ pha: càng nhiều cotton → thấm càng nhanh; càng nhiều PE → thấm càng chậm.
Cách bảo quản vải thun bền lâu
Bảo quản đúng cách giúp vải thun giữ màu, giữ form, kéo dài thời gian sử dụng, đồng thời thân thiện với môi trường — bạn sẽ không phải thay mới nhanh và tiết kiệm chi phí.
1. Lần giặt đầu tiên
Chờ 2–3 ngày mới giặt lần đầu, đặc biệt với áo thun mới mua hoặc có in hình. Điều này giúp mực in bám chắc hơn, tránh nhòe hoặc loang màu
Ngâm trước khi giặt lần đầu với hỗn hợp nhẹ như: vài giọt giấm + một ít muối, hoặc sử dụng nước trà xanh (tránh dùng với áo trắng). Ngâm khoảng 1 giờ để ổn định màu vải
2. Cách giặt tốt nhất
- Giặt riêng theo màu, không nên giặt chung áo sáng và tối
- Dùng nước lạnh hoặc hơi ấm (dưới 40 °C). Nước nóng làm sợi vải giãn, dễ mất form
- Tốt nhất là giặt tay, vò nhẹ, không chà xát mạnh, không dùng bàn chải trên phần in hình
- Nếu giặt máy, hãy lộn trái áo, dùng chế độ giặt nhẹ, và nếu có thể cho vào túi giặt bảo vệ
- Không đổ bột giặt trực tiếp lên vải, nên hòa tan trước để tránh bột đọng gây phai màu hoặc hư sợi
- Không dùng thuốc tẩy mạnh, đặc biệt với áo màu có in hình — có thể gây phai màu, hỏng vải và ảnh hưởng đến da
3. Cách phơi áo thun
- Treo ngang trên dây, không dùng móc treo gây căng cổ áo; luồn móc từ dưới và chỉnh áo ngay ngắn
- Phơi ở chỗ thoáng mát, có gió nhẹ, tránh ánh nắng trực tiếp gây phai màu, khiến áo cứng và nhanh hỏng
- Không vắt mạnh sau giặt, chỉ nên giũ nhẹ hoặc ấn nhẹ để loại nước, tránh áo bị chảy xệ, mất form
- Lộn trái áo khi phơi, bảo vệ mặt in và màu sắc, không gập hai mặt in áp vào nhau để tránh dính màu
Có thể thấy, mỗi loại vải thun đều mang những ưu điểm và hạn chế riêng. Cotton mềm mại, CVC cân bằng, TC bền, cá sấu lịch sự, polyester tiết kiệm, thun lạnh mát mẻ, thun mè thoáng khí. Việc chọn chất liệu nào phụ thuộc vào mục đích sản xuất, phân khúc khách hàng và hình ảnh thương hiệu muốn xây dựng. Với sự đa dạng này, vải thun tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong ngành may mặc hiện đại, từ đồng phục đến thời trang cao cấp.
